Sözlük

Arapça “habs” kökünden türetilmiştir, anlamı “bir yere kapatma, salıvermeme”dir. Hapishane, mahkemece hapis cezasına çarptırılmış olanların ve hala yargılananların ceza veya mahkeme süresince içine kapatıldıkları, özel olarak bunun için düzenlenmiş binalara denir. CİSST doğrudan ceza ile ilişkilendirilen cezaevi kavramı yerine hapishane kavramını kullanmayı tercih etmektedir.

Arapça “maḥbūs” kelimesinden türetilmiştir ve “kapatılmış, hapsedilmiş (kimse)” anlamına gelmektedir. Hapishanede tutulan tüm bireyleri kapsayan genel bir terim olarak Türkçede de kullanılmaktadır. CİSST mahkum, hükümlü gibi kavramlar yerine mahpus kavramını kullanmayı tercih etmektedir. Mahpus kavramı kişiyi ceza ile ilişkilendirmeden doğrudan kapatılma, hapsetme durumuna gönderme yapmaktadır. Hukuki durumlarına göre mahpuslar tutuklu, hükümlü ya da hükümözlü (hükmen tutuklu) olarak tanımlanırlar.

Ağırlaştırılmış müebbet hükümlüsü mahpus: Türkiye’de idam cezasının kaldırılmasının ardından ortaya çıkan  ve hakkında ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hükmedilen mahpusları tanımlamak için kullanılan bir terim ve bir yasal statüdür. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası Türkiye yasalarına göre bir kişiye uygulanabilecek en ağır cezadır. Türkiye’deki ağırlaştırılmış müebbet hükümlüsü mahpuslar; “tahliye umudu olanlar” ve “tahliye umudu olmayanlar” olarak ikiye ayrılır. Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası, kamuoyunda “adli mahpuslar” olarak sözü edilen, Türk Ceza Kanunundan ceza verilen kişiler için 30 yıl, örgütlü suçlardan dolayı ceza alanlar için 36 yıldır. Kamuoyunda “siyasi mahpuslar” olarak ifade edilen terörle mücadele yasasından ceza alanlar için de ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını mahpusun yaşamı boyunca devam edecek biçimde düzenlenmiştir. Bu mahpuslar tek kişilik hücrede tutulurlar, günde yalnızca bir ya da birkaç saat havalandırmaya çıkarılırlar ve diğer tüm mahpuslardan ağır bir tecrit altındadırlar.

Kapalı ve açık hapishanelerde; kurum içi veya dışında; işyurtları, kamu ve özel sektör işbirliği kapsamındaki işler  veya hapishanedeki günlük temizlik, çay ocağı servisi, yemek yapım ve dağıtımı gibi işlerde çalışan tüm mahpusları işaret eder.

Nüfus cüzdanı, pasaport gibi kimlik tanımlayan resmi belgelerde cinsiyet bölümünde kadın yazan mahpusları tanımlar.

Kendi yargılama dosyaları dolayısıyla tutuklanan ya da haklarındaki hapis cezası kesinleşerek hüküm alan 12 yaşından büyük ve henüz 18 yaşını doldurmamış çocukları tanımlar. 12 yaş, mevzuata göre minimum cezalandırma yaşı olduğu için 12 yaşından küçük çocuklar yargılanamayacağı gibi hapsedilemez de.  Anneleriyle tutulan 0-6 yaş arasındaki çocuklar da “mahpus” kelimesinin karşıladığı hapsedilme eylemine maruz kalmakla birlikte uluslararası insan hakları belgelerinde bu çocukların görmeleri gereken muamelenin (tretmanın) mahpus statüsünde olmaması, devletlerin bir sorumluluğu olarak nitelendirildiğinden söylemde de çocuk mahpus ifadesi tercih edilmemektedir.

9463 Sayılı Engelliler Hakkında Kanuna  göre engelli olarak tanımlanan hükümlü ya da tutuklu statüsündeki mahpusları tanımlar.

Tutuklanmadan önce aktif bir şekilde örgün eğitime katılan ve/veya hapishaneye girdikten sonra yaygın eğitime devam eden mahpusları tanımlar.

LGBTİ+ kısaltması lezbiyen, gey, biseksüel, trans*, interseks ve cinsel yönelim veya cinsiyet kimliği kapsamında tanımlanan diğer tüm kimlikleri ifade etmek için kullanılan (+) işaretini temsil etmektedir. LGBTİ+ mahpus, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği veya interseks durum temelli ayrımcılığa maruz kalan ya da bu kimlikleri dolayısıyla genel hapishane nüfusundan farklı ihtiyaçlara sahip olan mahpusların ihtiyaç ve taleplerini görünür kılmak amacıyla kullanılmaktadır.

Henüz hakkında herhangi bir mahkeme kararı kesinleşmemiş ancak soruşturma evresinde sulh ceza hakimliği veya kovuşturma evresinde mahkeme tarafından hapsedilmesine karar verilen mahpuslara denir. Tutuklunun tahliyesine soruşturma aşamasında sulh ceza hakimliği, kovuşturma aşamasında yargılamayı yürüten mahkeme karar verir.

Yargılandığı ilk derece mahkemesi tarafından hakkında mahkumiyet kararı verilen ancak istinaf (Bölge Adliye Mahkemeleri) veya temyizi (veya Yargıtay tarafından) incelemesi henüz tamamlanmadığı için mahkumiyet hükmü kesinleşmemiş mahpusları tanımlamak için kullanılır.

Yargılama süreci sona eren ve hakkında verilen mahkumiyet hükmü kesinleşen mahpusları tanımlar.

Ceza yargılamasını sona erdiren, yapılan yargılama sonucu sanığın suçlu olduğuna hükmedilen   İlk derece mahkemelerinin vereceği mahkumiyet kararlarının infazı için kesinleşmesi gerekir. Mahkumiyet hükmü, itiraz, istinaf veya temyiz olağan kanun yollarının tüketilmesi ile kesinleşir. Kesinleşen hüküm, infaz edilmek üzere mahkeme tarafından infaz savcılığı bürosuna gönderilir. İnfaz savcılığı, kesinleşen hükmün içeriğini göre hükmün infazını sağlar.

Hapishanelerde iç işleyişi sağlayan, günlük hayatın gereksinimlerini karşılayan ve ceza infaz kurumu iç güvenliğinden sorumlu olan görevliler, Adalet Bakanlığına bağlı memur statüsünde olup 1984 öncesinde gardiyan denilirken artık infaz ve koruma memuru olarak adlandırılmaktadırlar. İnfaz koruma memurları kanuna göre; “mahpuslara karşı ciddi, dürüst ve tarafsız davranmak, kamu görevlileri için yasaklanmış tutum ve davranışlardan kaçınmak, dil, din, mezhep, ırk, renk, cinsiyet ve düşünce ayrımı gözetmeksizin eşit işlem yapmak zorundadır.”

Adalet Bakanlığı’na bağlı olarak 1923 yılında kurulmuştur. Türkiye’deki hapishaneler, işyurtları gibi mahpusların kapatıldığı kurumların işleyiş ve diğer kanunla verilen sorumlulukları yerine getirir. Adalet Bakanlığı, hapishanelerin idaresi ve diğer infaz işlemlerini bu genel müdürlüğün yetki ve sorumluluğunda yürütür.

Hapishane terimi yerine yasal mevzuat ve günlük hayatta kullanılan terim. Mahkemece hapis cezasına çarptırılmış olanların ceza süresince içine kapatıldıkları ve tutuklu yargılanan mahpusların mahkeme süresince tutuldukları, özel olarak bu amaçla yapılmış olan yapı. İnfaz Kanunu 8-15 maddeleri arasında birden çok ceza infaz kurumu tanımlanmıştır.

İçişleri Bakanlığına bağlı Jandarma Genel Komutanlığı tarafından yerine getirilir. Hapishanelerin firara karşı önlemleri, binanın dışarıdan korunması, giriş çıkışlardaki ilk kontrol noktasına kadar olan bölümün güvenliğinden sorumlu birimdir. Kapalı Ceza İnfaz Kurumlarında tutulan mahpusların herhangi bir sebeple hapishane dışına çıkarılması halinde bulundukları yerdeki güvenliklerinin sağlanması, dış güvenlik birimlerinin görevleri arasındadır. Ayrıca kampüs tipi ceza infaz kurumlarında tüm alanın ve kampüsün sınırlarının korunması da dış güvenlik olarak tanımlanır ve jandarmanın sorumluluk alanındadır.

Hapishanelerde binanın iç güvenliği, düzeni ve disiplini Adalet Bakanlığına bağlı infaz koruma memurları tarafından sağlanmaktadır.

Mahpusların başka bir hapishaneye sevk, mahkemeye gitmek, hastaneye sevk gibi nedenlerle hapishane dışına çıkarılmaları gerektiğinde kullanılan, özel güvenlik önlemleri alınarak dizayn edilen, içinde mahpuslar ve görevliler için bölmeler bulunan araçtır. Araçlarda dış güvenlikten sorumlu jandarma görev almaktadır.Ring araçları alınırken veya bu araçların karoserleri yapılırken; güvenlikle ilgili konularda jandarmanın görüşü alınır ve varılacak mutabakata göre araçların iç bölmelerinde jandarmaya ait silah ve eşyaların muhafazası için kapalı bölme yaptırılması sağlanır. Ring araçlarıyla sadece hükümlü ve tutuklu sevk ve nakli yapılır ve bu araçlar başka amaçla kullanılamaz.

Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetlerini yerine getiren servistir. Mahpuslar beden ve ruh sağlığının korunması, hastalıklarının tanısı için muayene ve tedavi olanaklarından, tıbbî araçlardan yararlanma hakkına sahiptir. Bunun için öncelikle her hapishanede ilaçlar, tıbbi gereçler ve hasta muayenesine elverişli bir bağımsız bölüm bulunmaktadır. Bu bölümde mahpuslar birinci derece sağlık hizmetine erişebilirler. Revirlerde Sağlık Bakanlığına bağlı aile hekimleri hizmet vermektedir. Hapishanede nüfusu 1000’in üzerinde olan kurumlarda haftada 5 tam gün, 500 ila 1000 arasında olan kurumlarda haftada 5 yarım gün, 500’ün altında olan kurumlarda haftada 2 yarım gün tabipli sağlık hizmeti revirde sağlanmaktadır.

Üçlü Protokol (Sağlık Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı Arasında Ceza İnfaz Kurumlarındaki Sağlık Hizmetlerinin Düzenlenmesi Hakkında Protokol) uyarınca mahpus, personel ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişi sayısı 5000 aşan kampüslerde ceza infaz kurumu semt polikliniği kurulabilir. Bu polikliniklerde sağlık hizmeti, günün 24 saatinde ve gerekli durumlarda yatarak tedavi hizmeti kesintisiz olarak verilir.

Tüm kampüs alanını çevreleyen bir dış güvenliğe de sahip birden çok hapishanenin toplandığı alanlardır. Bu alanlarda açık/kapalı, yüksek güvenlikli/ / kadın/çocuk hapishaneleri gibi farklı nitelikte hapishanelerin yanı sıra 1 No’lu, 2 No’lu gibi aynı kategorideki birden çok hapishane de yer alabilmektedir.  Kampüs tipi ceza infaz kurumlarının ortak dış güvenliği de jandarma tarafından sağlanmaktadır.Kampüs içerisinde birden çok hapishanenin yanı sıra, ceza infaz kurumu semt polikliniği, ortak konferans salonları, personel lojmanları, kreş vb. birçok bina yer almaktadır. Bazı kampüs tipi ceza infaz kurumu yerleşkelerinde mahkeme salonları da bulunmaktadır. Genelde yerleşim yerlerine uzak alanlarda kurulan kampüs tipi ceza infaz kurumlar oldukça izole bir yapıya sahiptir.

Sağlık Bakanlığı Ve Adalet Bakanlığı Arasında Ceza İnfaz Kurumlarındaki Sağlık Hizmetlerinin Düzenlenmesi Hakkında Protokol kamuoyunda ‘Üçlü Protokol’ olarak bilinmektedir. Adalet, İçişleri ve Sağlık Bakanlığı tarafından 30.04.2009 tarihinde imzalanan ve mahpusların sağlık hizmetlerine erişimini düzenleyen protokoldür. Protokolün amacı, ceza infaz kurumlarındaki sağlık hizmetlerinin Sağlık Bakanlığı hastanelerine bağlı ceza infaz kurumu aile hekimliği veya görevlendirilen sağlık personeli eliyle yerine getirilmesidir.Protokole göre mahpus ile personel sayısı 1000’in üzerinde olan kurumlarda haftada 5 tam gün, 500 ila 1000 arasında olan kurumlarda haftada 5 yarım gün, 500’ün altında olan kurumlarda haftada 2 yarım gün tabipli sağlık hizmeti verilir. Kapasitesi 5000 aşan kampüs tipi ceza infaz kurumlarında ceza infaz kurumu semt polikliniği bulunur.

19.02.2003 tarih 4810 Sayılı Kanun’la değişiklik, 14.04.1982 tarih ve 2659 sayılı Kanun’la ilgili olarak adalet işlerinde bilirkişilik görevi yapmak üzere Adalet Bakanlığına bağlı Adli Tıp Kurumu kurulmuştur. Adli Tıp Kurumu’nun görev tanımları arasında mahkemeler, hakimlikler ve savcılıklar ile Kurumun uygun gördüğü alanlarda kamu kurum ve kuruluşları tarafından gönderilen adli tıpla ilgili konularda bilimsel ve teknik görüş bildirmek vardır.Adli Tıp Üçüncü İhtisas kurulu, hapis cezasının infazının ertelenmesi, sürekli hastalık, engellilik ve kocama sebepleri ile kişilerin cezalarının hafifletilmesi ve kaldırılamasına ilişkin işlemlerden sorumludur.

Hapishanede yasalarca getirilen sınırlamalara uymayan tutum ve davranışlar gösteren, kurum düzenini ihlal eden mahpuslar hakkında disiplin cezaları verilmektedir. Hangi durumlarda disiplin cezası uygulanabileceği İnfaz Kanunu (madde 38-48) tarafından belirlenmiştir. Ayrıca disiplin soruşturmasının nasıl yürütüleceği, mahpusun savunma hakkı gibi konular da bu kanun tarafından düzenlenmiştir. Mahpusların hapishaneye ilk girişlerinde disiplin suçları ve cezaları, bilgi edinme ve şikâyet yolları, hak ve sorumlulukları gibi konular hakkında yazılı ve sözlü olarak bilgilendirmeleri zorunludur.

Çocuklar haricindeki hükümlüler hakkında uygulanabilecek disiplin cezaları ağırlık derecesine göre şunlardır; kınama, bazı etkinliklere katılmaktan alıkoyma, ücret karşılığı çalışılan işten yoksun bırakma, haberleşme veya iletişim araçlarından yoksun bırakma veya kısıtlama, ziyaretçi kabulünden yoksun bırakma, hücreye koyma. Toplu, bedensel, zalimane, insanlık dışı veya küçültücü cezalar disiplin cezası olarak uygulanamaz.

Mahpusun disiplin cezalarına karşı itirazı önce İnfaz Hakimliğine ardından Ağır Ceza Mahkemesine yapabilir.

Denetimli serbestlik hapis cezasına alternatif bir yaptırım niteliği taşımaktadır. Hükümlü mahpusların dış dünyaya uyumlarını sağlamak, aileleriyle bağlarını sürdürmelerini ve güçlendirmelerini temin etmek amacıyla, açık hapishanelerde veya çocuk eğitimevinde bulunan ve koşullu salıverilmesine bir yıl veya daha az süre kalan iyi hâlli mahpusların talebi ile cezalarının koşullu salıverilme tarihine kadar olan kısmı için başvurulabilecek bir yoldur. (Sıfır-altı yaş grubunda çocuğu bulunan ve koşullu salıverilmesine iki yıl veya daha az süre kalan kadın hükümlüler, maruz kaldıkları ağır bir hastalık, engellilik veya kocama nedeniyle hayatlarını yalnız idame ettiremeyen ve koşullu salıverilmesine üç yıl veya daha az süre kalan hükümlüler diğer şartları da taşımaları hâlinde denetimli serbestlikten yararlanabilirler.)  Denetimli serbestlik işlemleri için hükmün infazına ilişkin işlemleri yapan Cumhuriyet başsavcılığının bulunduğu yer infaz hâkimliğine başvurur.

Koşullu salıverilme mahpusa cezanın bireyselleştirilmesi amacıyla belli koşullar altında mahkeme hükmünde öngörülenden daha erken bir tarihte salıverilme olanağı/hakkı tanıyan bir infaz düzenlemesidir (İnfaz Kanunu madde 107).

Koşullu salıverilme için iki ön şart gerekmektedir; cezanın belli bir bölümünün infaz edilmiş (genel kural cezanın yarısını infazı edilmesidir ancak kimi suçlardan mahkumiyette bu süre cezanın üçte ikisinin infazını, siyasi suçlar veya TMK uygulandığı mahkumiyet kararlarında cezanın dörtte üçünün infazı) olması ve mahpusun iyi halli olması. Mahpusun talebi olmasa da gereken süreyi infaz ettiğinde koşullu salıverilme incelemesi kendiliğinden yapılır.

Koşullu salıverilme kararı için mahpusun mevcut, yürürlükteki yasal düzeni esas alan, bu yasalar çerçevesinde olağan sıradan bir birey olarak günlük yaşamını devam ettirip ettiremeyeceğini gözeten bir inceleme yapılmalıdır.

İnfaz hakimliği hapishane idaresi tarafından hazırlanan mahpusun iyi halli olma durumunu değerlendiren raporunu da inceleyerek koşullu salıverilme hakkında bir karar verir. Bu karar itiraz yolu açıktır. Hakkında olumsuz bir karar verilen mahpus için altı aylık sürelerle koşullu salıverilme koşulları incelemesi yeniden yapılır.

Hapishanelerin iç işleyişini ilgilendiren belli kararları alması için yasa tarafından öngörülen kurullardan biridir.  Kurum müdürünün başkanlığında gözlem ve sınıflandırmadan sorumlu ikinci müdür, idare memuru, kurum tabibi, psikiyatrist, bir psikolog ve psiko-sosyal yardım servisinde görevli diğer unvandan bir personel, öğretmen, infaz ve koruma başmemuru ile kurum müdürü tarafından teknik personel arasından seçilen bir görevliden oluşur. Toplam on yıl ve daha fazla hapis cezasına mahkûm olanlar ile terör suçları, örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçları, örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar, kasten öldürme suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ve uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarından mahkûm olanlar hakkında yapılacak açık ceza infaz kurumuna ayırmaya, denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazına ve koşullu salıverilmeye ilişkin değerlendirmelerde idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı veya belirleyeceği bir Cumhuriyet savcısı başkanlık eder. Ayrıca, idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı tarafından belirlenen bir izleme kurulu üyesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı il veya ilçe müdürlükleri tarafından belirlenen birer uzman kişi katılır.

Hapishanelerin iç işleyişini ilgilendiren belli kararları alması için yasa tarafından öngörülen kurullardan biridir.  Kurum müdürünün başkanlığında gözlem ve sınıflandırmadan sorumlu ikinci müdür, idare memuru, kurum tabibi, psikiyatrist, bir psikolog ve psiko-sosyal yardım servisinde görevli diğer unvandan bir personel, öğretmen, infaz ve koruma başmemuru ile kurum müdürü tarafından teknik personel arasından seçilen bir görevliden oluşur. Toplam on yıl ve daha fazla hapis cezasına mahkûm olanlar ile terör suçları, örgüt kurmak, yönetmek veya örgüte üye olmak suçları, örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçlar, kasten öldürme suçları, cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar ve uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti suçlarından mahkûm olanlar hakkında yapılacak açık ceza infaz kurumuna ayırmaya, denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezanın infazına ve koşullu salıverilmeye ilişkin değerlendirmelerde idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı veya belirleyeceği bir Cumhuriyet savcısı başkanlık eder. Ayrıca, idare ve gözlem kuruluna Cumhuriyet başsavcısı tarafından belirlenen bir izleme kurulu üyesi ile Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı il veya ilçe müdürlükleri tarafından belirlenen birer uzman kişi katılır.

Açık ceza infaz kurumu ve eğitimevlerinde bulunan mahpuslardan; kurum dışındaki eğitim, ağaçlandırma, çevre düzenlemesi ve temizliği, doğal afet sonrası yardım, tiyatro çalışmaları gibi sosyal, kültürel ve sportif etkinliklere katılacakları, bu mahpusların oda ve eklentilerinde bulundurabilecekleri eşyaların cinsleri ve miktarlarını belirlemek gibi görevleri yerine getirir.

İdare ve Gözlem Kurulu mahpusları doğrudan ilgilendiren kararlarına karşı infaz hakimliğine itiraz edilebilir.

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun, uygulamada kısaca” İnfaz Kanunu”  olarak tanımlanır. İnfaz Kanunu 13.12.2004 tarihinde TBMM’de kabul edilmiş, 29.12.2004 tarihli 25685 sayılı Resmi Gazetede yürürlüğe girmiştir.

İnfaz Kanunu, mahpuslara verilen hapis cezası ve diğer tedbirlerin nasıl infaz edileceği ve mahpusların hapishanede tutulma koşullarını düzenler. İnfaz Kanunu ile hapis ve  ağır hapis, tazyik hapsi, para cezası gibi güvenlik tedbirlerinin niteliği düzenlenir. Aynı zamanda mahpusun ceza infaz kurumuna kabulü, sınıflandırılması, yükümlülükleri ve hakları, mahpusa uygulanabilecek disiplin cezaları ile birlikte cezanın ertelenmesi, koşullu salıverilme, denetimli serbestlik, kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımları gibi infazı ilgilendiren konuların tamamını düzenleyen kanundur.

İnfaz Kanunu’ndaki terminoloji ile ceza infaz kurumlarının türleri de(kadın, çocuk, yüksek güvenlikli gibi) belirlenmiştir.

14.04.2020 tarihinde kabul edilen, birden çok kanunda değişiklik içeren kanundur. Bu kanunla özellikle infaz kanununda yer alan birçok maddede değişikliğe gidilmiştir.  Bu kanunla koşullu salıverilme hakkı, idare ve gözlem kurulu tarafından düzenlenmekte olan iyi halli olma durumunu tespit eden raporlar dahil birçok değişikliğe gidilmiştir. Kanunda yapısı  belirlenen ve ağırlıklı olarak hapishane personelinden oluşan gözlem kurulunun mahpus hakkındaki görüşlerinin yazılı rapor haline getirir. Bu raporda mahpusun iyi hali değerlendirilir. İyi hal mahpusun; kurumda çalışabilme, açık ceza infaz kurumuna ayrılma, denetimli serbestlik, koşullu salıverilme hakkında yararlanması  gibi pek çok temel konuyu belirlemektedir.

İnfaz Kanunu Madde 8’de düzenlenmiştir. Kapalı ceza infaz kurumları iç güvenliğinden infaz ve koruma memurları, dış güvenliğinden Jandarma sorumludur. Firara karşı fiziki, teknik, mekanik ve elektronik engellerle donatılmıştır. Oda ve koğuş sistemine göre inşa edilebilirler.

Açık ceza infaz kurumları ve çocuk eğitimevleri dışında tüm ceza infaz kurumları kapalı cezaevlerinin temel özellikleri gözetilerek düzenlenmiştir.

İnfaz Kanunu madde 9’da düzenlenmiştir.Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları, dış ve iç güvenlik önlemleri bakımından kapalı ceza infaz kurumları ile aynı niteliktedir. Yüksek güvenlikli olarak nitelendirilmeleri, izolasyona dayalı bir infaz rejiminin uygulanması için inşa edilmiş olmalarından kaynaklanmaktadır. Tek  ve üç kişilik odalar esasına göre inşa edilmiştir.  Yüksek güvenlikli ceza infaz kurumları oda ve koridor kapıları sürekli kapalı tutulan, ancak mevzuatın belirttiği hâllerde aynı oda dışındaki hükümlüler arasında ve dış çevre ile temasların geçerli olduğu sıkı güvenlik rejimine tâbi mahpusların bulundurulduğu kurumlardır.  Madde 9’a göre: “Bu kurumlarda bireysel veya grup hâlinde iyileştirme yöntemleri uygulanır.”  Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına mahkûm olanlar ile süresine bakılmaksızın, suç işlemek amacıyla örgüt kurmak, yönetmek veya bu örgütün faaliyeti çerçevesinde TCK düzenlene kimi suçlardan mahkum olan mahpuslar bu ceza infaz kurumlarında tutulmaktadır.

İnfaz Kanunu madde 10’da düzenlenmiştir.  Kadın mahpusların tutulduğu kapalı ya da yüksek güvenlikli olarak inşa edilen ve iç güvenlik görevlilerinin kadın personel tarafından ve dış güvenliğin ağırlıklı olarak erkek personelden oluşan jandarmanın yerine getirildiği ceza infaz kurumlarıdır

İnfaz Kanunu madde 11’e göre düzenlenmiştir. Tutuklu ve hükmen tutuklu çocuklar ile hükümlü olup da eğitimevindeyken ‘kapalıya iade disiplin cezası’ almış çocuklar bu kurumlarda tutulmaktadır. Kanuna göre kural, çocukların çocuk hapishanelerinde tutulmasıyken kapasite fazlalığı vb. sebeplerle tutuklu çocukların yetişkin hapishanelerinin çocuk koğuşunda tutulduğu da bilinmektedir. Bununla birlikte uygulamanın aslı, kız çocuklarının çocuk hapsihaneleri yerine kadın hapishanelerinin çocuk koğuşunda tutulduğu da bilinmektedir.

İnfaz Kanunu madde 12’ye göre düzenlenmiştir. Kanuna göre cezasının infazına başlandığı tarihte 18 yaşını bitirmiş olup da yirmi bir yaşını doldurmamış gençlerin tutulduğu kurumlar olarak nitelendirilse de uygulamada gençlik kapalı hapishaneleri bulunmamaktadır. 18 yaşını dolduran gençler, genel kapalı hapishanelere sevk edilir. 

İnfaz Kanunu madde 14’te düzenlenmiştir Mahpusların çalıştırılmaları ve meslek edinebilmeleri amacıyla kurulmuş,  sadece kuruma  bağlı hapishane personelinin gözetim ve denetim yaptığı, firara karşı engelleri ve dış güvenliği bulunmayan kurumlardır.  Mahpusların açık ceza infaz kurumlarına ayrılma koşulları “Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği” ile düzenlenmiştir. Cezalarının belli bir bölümünü kapalı ceza infaz kurumunda geçiren iyi halli mahpuslar yönetmeliğin öngördüğü koşulları taşımaları halinde idare ve gözlem kurulu önerisi ve ceza infaz kurumu idaresinin kararıyla açık ceza infaz kurumuna ayrılabilir. Açık Ceza İnfaz Kurumlarında mahpuslara özel izin hakkı, örgün eğitime katılım, izin almadan telefon açabilmek gibi çeşitli haklar tanınır.

İnfaz Kanunu madde 15’te düzenlenmiştir. Çocuk hükümlülerin tutulduğu kurumlardır. Yetişkinlerin tutulduğu açık hapishanelere benzer yapı ve kuralları vardır. Kurum güvenliği infaz koruma memurlarında sağlanır ve firara karşı engel bulunmaz. Hükümlülüğü sırasında bir yandan eğitime devam eden çocuklar 18 yaşını doldurduklarında eğitimevi idaresi kararıyla 21 yaşına kadar eğitimevinde tutulmaya devam edebilirler. Çocuk eğitimevleri eski (647 sayılı) Ceza İnfaz Kanunu döneminde “ıslahevi” olarak anılmıştır. 

İnfaz kanunun “Madde 16” ya göre düzenlenmiş kurumlardır. Mahpusların çalıştırılmaları ve meslek edinebilmeleri amacıyla kurulmuş, sadece kuruma bağlı hapishane personelinin gözetim ve denetim yaptığı, firara karşı engelleri ve dış güvenliği bulunmayan kurumlardır.  Mahpusların açık ceza infaz kurumlarına ayrılma koşulları “Açık Ceza İnfaz Kurumlarına Ayrılma Yönetmeliği” tarafından düzenlenmiştir. Cezalarının belli bir bölümünü kapalı ceza infaz kurumunda geçiren, iyi halli mahpuslar yönetmeliğin öngördüğü koşulları taşımaları halinde açık ceza infaz kurumuna ayrılabilir. Açık Ceza İnfazKurumlarında mahpuslara; özel izin hakkı, örgün eğitime katılım, izin almadan telefon açabilmek gibi çeşitli haklar tanınır.

1950 ve 1970’li yıllarda yapılmış bulunan ilçe tipi ceza infaz kurumlarıdır. 4 adet koğuşu, 2 adet disiplin hücresi ve her koğuşunun yanında gerektiğinde mutfak olarak kullanılabilecek alanları vardır. Bu tiplerde kütüphane ve konferans salonu ile kadın ve çocuklar için ayrı bölümler bulunmaktadır. A1 tipi ceza infaz kurumlarının kapasitesi 24 kişiliktir. 

A2 tip ceza infaz kurumları ilçe tipi olup ve 1950 ile 1960’lı yıllarda inşa edilmişlerdir. 5 koğuş ve 2 disiplin hücresi bulunan A2 tipi ceza infaz kurumlarında kadın ve çocuklar için ayrı bölümler, konferans salonu ve kütüphaneler mevcuttur. Kapasiteleri 40 kişiliktir.

1950 ve 1960’lı yıllarda inşa edilmiş bu tip ceza infaz kurumlarında diğer A tipi kurumlardan farklı olarak 6 koğuş bulunmaktadır. Bu modellerde de kadın ve çocuklar için özel bölüm ile konferans salonu ve kütüphane mevcuttur. Kapasitesi 60 kişiliktir.

7 koğuş ve 2 disiplin hücresi bulunan bu tip ceza infaz kurumlarında da A tiplerinde olduğu gibi kadın ve çocuklar için ayrı bölümler mevcuttur.  Banyo ve her koğuşun yanında gerektiğinde mutfak olarak kullanılabilecek alan ve her koğuşun müstakil havalandırması mevcuttur.

8 koğuş ve 4 disiplin hücresi bulunan bu tip ceza infaz kurumlarında çocuk ve kadınlar için ayrı bölümler, kütüphane ve konferans salonu mevcuttur. Banyo ve her koğuşun yanında mutfak olarak kullanılabilecek bir alan vardır. C tipi ceza infaz kurumları projesine göre 164 kişi kapasitededir.

İlçe tipi ceza infaz kurumları olup, 4 koğuş ve 2 disiplin hücresi bulunmaktadır. Kadın ve çocuklar için ayrı bölmeleri, kütüphane ve konferans salonu da mevcuttur. Projesi 42 kişilik olan kurumda, 60 kişi barındırılabilir. Her koğuşun bir havalandırma bahçesi bulunmakta olup, ayrıca banyo ve mutfağı da mevcuttur.

İlçe tipi olan bu ceza infaz kurumlarının kapasite 60 kişilik olup ilave ranzalarla bu sayı 150 kişiye çıkarılan bilmektedir. 6 koğuş ve 2 disiplin hücresi bulunan kurumda her koğuş için ayrı bir havalandırma, çocuk ve kadın hükümlüler ile jandarma için ayrı birer bölüm ve her koğuşun yanında banyo ve mutfak mevcuttur.

Tek ve üç kişilik oda esasına göre inşa edilmiş ceza infaz kurumlarıdır. Biri idare bloğu olmak üzere 11 blok, 230 odadan oluşmaktadır. Kurumda 1 adet çamaşırhane, 1 adet kütüphane, 1 adet dershane, 16 adet çok amaçlı hobi salonu, disiplin hücreleri, 20 oda müşahede odası, konferans salonu, 2 adet her biri 10 yataklı revir, berberhane, terzi, teknisyen, mutfak, yemekhane mevcuttur. Bloklar birbirine fiziksel olarak bağlantı hâlindedir.

İki katlı olarak koğuş sistemine göre inşa edilmiş olan bu ceza infaz kurumları oda sistemine dönüştürüldükten sonra 2, 4, 6, 8 ve 10 kişilik koğuşlar elde edilmiş olup her koğuşun müstakil bir havalandırması mevcuttur. İlk kısmının üst katı idareye ait olup alt katlar yemekhane, üst katlar ise yatakhane olarak kullanılmaktadır. 80 kişilik müşahede bölümü; tam teşkilatlı mutfak, soğuk hava deposu, çamaşır ve çamaşırhane, berber, hamam, özel ziyaret yerleri, mescit, konferans salonu ve iş atölyeleri bulunmaktadır.

Sirkülasyonu 3 ana koridordan sağlanan ve 5 bloktan oluşan, 57 adet 1 ve 2, 103 adet 3 kişilik odaları bulunan ceza infaz kurumlarıdır, bakanlığın açıklamasına göre toplam 368 kişi kapasitelidir. Bu ceza infaz kurumlarında açık ve kapalı spor sahaları, ön görüşme odası, iş atölyeleri; kreş, kantin, anons ve müdahale ekip odası, merkez kontrol odası; kütüphane, yönetim ve hizmet servis büroları ile revir, gözetim odaları, kabul, sevk ve tahliye hizmet büroları,  soğuk hava depoları, jeneratör, çamaşırhane ve sığınak bulunmaktadır.

Oda sistemine göre inşa edilmiş bulunan kurum iki katlı olup iki bloktan meydana gelmektedir. 200 adet tek kişilik ve 100 adet üç kişilik bölmesi bulunmakta olup, müstakil yemekhane yerleri ile tam teşkilatlı mutfağı, soğuk hava deposu, berber, bulaşık ve çamaşırhanesi, özel ziyaretçi yerleri mescit ve konferans salonu ve hamamı bulunmaktadır.

H tipi ceza infaz kurumları 500 kişi kapasiteli olup kalorifer ile ısıtılmaktadır.

Oda sistemine göre inşa edilmiş olan bu ceza infaz kurumlarında mahpuslar, ünitelerde bulunan bireysel odalarında kalmaktadır. Bu odaların kapıları gece belirli bir saatten sonra kapatılmakta gündüzleri ise açık tutulmaktadır. Mahpuslar gündüzleri 7 kişilik ortak yaşam alanında ve havalandırmada bir araya gelebilmektedir. 7 kişilik 61 ünite; 3 kişilik 4 oda, 40 adet tek kişilik oda sistemine uygun olarak projelendirilmiştir.

İki katlı olarak koğuş sistemine göre inşa edilmiş olan binada oda sistemine dönüştürülmüş 4, 6, 8, 10 kişilik odalar elde edilmiştir. Her odanın havalandırması bulunmaktadır. Bu tiplerde alt katlar yemekhane, üst kısımlar yatakhane olarak kullanılmaktadır. Kadınlar ve çocuklar için müstakil bölümler mevcuttur. Kurumda tam teşkilatlı mutfak, soğuk hava deposu özel ziyaretçi yeri, mescit, konferans salonu, hamam, berber, bulaşık ve çamaşırhanesi ile iş atölyeleri mevcut olup ayrıca 6 disiplin hücresi bulunmakta ve bina kalorifer ile ısıtılmaktadır.

Oda sistemine göre inşa edilmiştir. 8 kişilik 72 oda, 3 kişilik 8 oda, 1 kişilik 16 odadan olmak üzere toplam 616 kişi kapasiteli olarak planlanmış olup 3 ve 8 kişilik odalar iki katlı olarak yapılmıştır. 

2012 yılından itibaren ağır hasta ve engelli mahpuslara rehabilitasyon hizmeti sunması düşünülerek “R Tipi” yani “Rehabilitasyon Tipi” hapishaneler inşa edilmeye başlanmıştır. 1 ve 3 kişilik oda sistemine göre inşa edilmiş olup işçi mahpuslar için de bir adet işçi koğuşu mevcuttur.  Türkiye’de Metris (158 kişi kapasiteli) ve Menemen R Tipi Ceza İnfaz Kurumu (156 kişi kapasiteli) olmak üzere iki adet R tipi ceza infaz kurumu mevcuttur.

Oda sistemine göre inşa edilmiş yüksek güvenlikli ceza infaz kurumlarıdır. 3 kişilik ve tek kişilik odalardan oluşup 552 kişi kapasitelidir. Söz konusu S tipi kapalı ceza infaz kurumları zemin ve 1. Kat olmak üzere 2 kattan oluşmaktadır. Toplam 35.811 m² inşaat alanına sahiptir.