İçindekiler
Dilekçe hakkı, kişilere kendileri ve kamu ile ilgili istek, dilek ve şikayetlerini kamu kurumlarını sunma hakkı olarak tanımlanabilir. Dilekçe hakkı herkese eşit olarak (karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar da dahil olmak üzere) tanınmış ve Anayasanın 74. maddesi ile korunan bir haktır. Bu konuda ayrıca 3071 sayılı “Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun” bulunmaktadır. Yazılacak dilekçelerin mutlaka Türkçe olması gerekir. Türkiye’nin taraf olduğu insan hakları Evrensel Bildirisi’nde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde dilekçe hakkı ile ilgili bir düzenleme bulunmamaktadır.
Dilekçe Hakkı
Madde 74- (1) Vatandaşlar ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında, yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazı ile başvurma hakkına sahiptir.
İnfaz Hukukunda Dilekçe Hakkı
5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 68/4 fıkrasında resmi makamlara gönderilen dilekçelerin içeriklerinin denetime tabii olmadığı düzenlenmiştir.
Hükümlünün Mektup, Faks ve Telgrafları Alma ve Gönderme Hakkı
Madde 68-
….
(4) Hükümlü tarafından resmî makamlara veya savunması için avukatına gönderilen mektup, faks ve telgraflar denetime tâbi değildir.
Dilekçeler, resmî kurumlara yapılacak (TBMM ve yine bağlı komisyonlar dahil olmak üzere) şikâyet, başvuru gibi yazışmalardır. Dilekçe ancak kamu kurumlarına yazılabilir, bir talebin dilekçe olabilmesi için yazanın kim olduğunun belli olması, birden çok kişi olsa bile her birinin açık adı ve imzasının yer alması ve mutlaka adres bulunması gerekir.
Dilekçe Hakkının Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar
İdareNin Yükümlülükleri
- Mahpusun resmî kurumlara yapacağı başvurular hapishane idaresi tarafından muhatabına iletilmek durumundadır.
- Mahpusun resmî kurumlara yapacağı yazışmalarda hapishane idaresi mahpustan pul da dahil ücret talep edemez.
Denetim Yetkisinin Sınırları
Hapishane idaresi, mahpus dilekçesinin içeriğini denetlemiyor ama bunu mahpusun posta yoluyla göndermesini istiyorsa bu da dilekçe hakkının engellenmesi anlamına gelecektir. Bu konuda Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün 45/1 sayılı Genelgesi’nin “Diğer İşlemler” başlıklı bölümünün 4 ve 5 inci paragraflarına bakılmalıdır.
Genelge Hükümleri
(4) Hükümlü ve tutukluların, infaz hakimlikleri ile yetkili ve resmî kurumlara yaptıkları başvurularla ilgili dilekçeler, vakit geçirilmeksizin ve ivedilikle ilgili makamlara gönderilecektir.
(5) Hükümlü ve tutuklular tarafından Cumhuriyet başsavcılığı aracılığıyla resmî makam ve kişilere gönderilecek dilekçelerden posta ücreti alınmayacaktır. Ancak; bu dilekçeleri doğrudan göndermek istediklerinde posta ücretleri kendileri tarafından karşılanacaktır.
İdarenin Yetki Sınırları
Denetim Yasağı
- Dilekçeler resmi bir kuruma yöneltildiğinden ceza infaz kurumunun bu yazışmaları denetleme yetkisi yoktur.
- Mahpusun dilekçeleri bir suç unsuru taşıyorsa bile muhatabı olan resmi kurum zaten gereğini yerine getireceğinden cezaevi idaresine bu tür yazışmalarda denetleme yetkisi verilmemiştir.
İletim Yükümlülüğü
- Eğer dilekçenin içeriğini denetlemiyor ama posta yoluyla göndermesini istiyorsa bu da dilekçe hakkının engellenmesi anlamına gelecektir, dilekçeler cezaevi idaresi tarafından ilgili kuruma ulaştırılmak zorundadır.
Anayasa Mahkemesi İçtihadı
AYM’nin 12.11.2019 tarihli 2015/54 sayılı kararının 41. paragrafında:
41. Kişilerin kamu makamlarına seslerini duyurabilmeleri amacına hizmet eden dilekçe hakkı, hak arama özgürlüğünün en önemli araçlarından biridir. Bu anlamda kişilerin adaleti bulma, hakkı olanı elde etme ve haksızlığı giderme yollarından biri olarak hak arama özgürlüğünün işlerlik kazanması, korunması ve sağlanması bakımından önemli bir role sahiptir…
Açıklamasını yaparak dilekçe ve bilgi edinme hakkının önemine vurgu yapmıştır.
Başvuru Yolları ve Süreç
Hak İhlaline Karşı Başvuru
- Mahpusun resmi yazışma ve dilekçelerinin muhatabına iletilmemesi, engellenmesi halinde İnfaz Hâkimliğine şikâyet etme hakkı vardır.
Başvuru Süreleri
Mahpusa dilekçesinin gönderilmeyeceği yazılı olarak bildirilmişse mahpus bu yazının tebliğinden itibaren on beş gün içinde İnfaz Hakimliğine şikâyette bulunabilir. İnfaz Hakimliği şikayeti yerinde bulmazsa bu karara karşı yedi gün içinde Ağır Ceza mahkemesine itirazda bulunulmalıdır.
Notlar ve Uyarılar
Notlar:
Mevzuattaki düzenlemelerin içinde bulunduğunuz koşullar açısından yetersiz olduğunu düşünüyorsanız bize bildirmenizi rica ediyoruz. Böylece mevzuatın ve uygulamanın insan hakları odaklı iyileştirilmesi için savunuculuk faaliyetlerimize dahil etmemiz söz konusu olabilecektir.
Denetim mekanizmalarına başvuru yapmak isterseniz sizlere Mahpuslar İçin Haklarım Başvuru Kılavuzunu gönderebiliriz. Eğer internete erişiminiz varsa bu kılavuzu derneğimizin web sayfasında bulabilirsiniz.
Not: Bu bilgi notu 17.12.2023 tarihinde güncellenmiştir.
