Hapishaneler denildiğinde akla çalışmak, mahpusların çalıştırılması ya hiç gelmez ya da bu konu
oldukça tali olarak görülür ve görmezden gelinir. Göz ardı edilen, yok sayılan, emek ve insan hakları
örgütlerinin radarına girmeyi dahi başaramayan bu konu Türkiye’nin ceza infaz sisteminde hacim
olarak giderek büyüyen bir yer ediniyor kendisine. Bu raporda işçi mahpusların güncel durumuna ilişkin konulara yer verilmiştir.
Bu raporda Türkiye hapishanelerinde bulunan öğrenci mahpusların istatistiki bilgilerine yer verilmiştir.
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST), izleme ve savunuculuk faaliyetleri kapsamında mahpuslardan ulaşan talep ve şikayetler doğrultusunda insan haklarını takip ve denetleme mekanizmalarına başvurular yapmaktadır. Bu rapor, 01.01.2016 ile 31.12.2019 tarihleri arasında Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü (CTE), Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER), Meclis İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu (MİHİK), Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu (TİHEK), ceza infaz kurumları ve tutukevleri izleme kurulları (raporda bundan sonra cezaevi izleme kurulu olarak geçecektir) ile il ve ilçe insan hakları kurullarına derneğimiz tarafından yapılan başvuruların ve bu başvurulara verilen cevapların değerlendirilmesi amacıyla hazırlanmıştır.
Bu rehber Türkiye’de uluslararası insan hakları mekanizmaları içerisinde, diğer bölgesel ve uluslararası mekanizmalar ile karşılaştırıldığında daha az bilinen ve diğerleri kadar yaygın bir şekilde başvurulmayan Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi Özel Prosedürlerini tanıtmak ve başvuruları yaygınlaştırmak amacıyla yol gösterici bilgileri paylaşmak için hazırlanmıştır.
BM İnsan Hakları Konseyi Özel Prosedürleri başvuru koşulları, içerik ve hazırlama süreci bakımından Türkiye’de daha fazla bilinen ve başvurulan Avrupa Konseyi mekanizmalarına kıyasla daha basit bir sistematiğe sahiptir. Rehber içeriğinde bu sistematik açıklanmakta ve örneklerle somut hale getirilmektedir. Bu yönüyle, Türkiye’de hak ihlallerini özel prosedürlere taşımak isteyen bütün sivil toplum örgütleri (STÖ), insan hakları savunucuları ve hakları ihlal edilen bireyler açısından yol gösterici niteliktedir. Bu genel kapsama ek olarak, Rehber, ceza infaz kurumları (CİK) ile ilgili çalışan sivil toplum örgütlerine, hak ihlallerini özel prosedürlere şikayet yoluyla iletmek bakımından yararlı olabileceği düşünülen spesifik bilgiler ve tavsiyeler de içermektedir. Bu doğrultuda Rehberde, CİK’lerde oluşabilecek hak ihlallerine örnekler oluşturularak, bu örnekler üzerinden hangi tematik özel prosedürler ile bağlantıya geçilebileceği de somut olarak belirtilmiştir.
Rehberin ilk bölümünde özel prosedürlerin Birleşmiş Milletler mekanizmaları içindeki yerinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak ve bir çerçeve oluşturmak amacıyla öncelikle Birleşmiş Milletler Mekanizmalarına ve sistemine dair genel bilgiler verilmiştir. Takip eden bölümlerde ise özel prosedürlere dair ayrıntılar aktarılmıştır. Bu kapsamda özel prosedürlerin neler olduğu, hangi araçları kullanarak ne tür işlevleri yerine getirebileceğine değinilmiş ve başvuru sürecine dair bilgiler verilmiştir.
Bu Rehberin, özel prosedürlere yapılacak başvurular bakımından pratik ihtiyaçlara cevap vermesi amaçlandığından, gerek Birleşmiş Milletler sistemine gerekse özel prosedürlere dair dar bir teorik çerçevenin dışına çıkmaktan özellikle kaçınılmıştır. Bu konularda daha geniş bilgi edinmek isteyenler için Rehberin son bölümünde yararlanılabilecek belirli kaynaklara dair kısa bir liste yer almaktadır.
Bu rapor hapishanedeki eğitimdeki fırsat eşitsizliğine değinerek, kamuoyunda bu sorunun bilinirliğini ve görünürlüğünü artırmayı amaçlamıştır. Raporda mahpusların eğitim hakkına dair mevzuat bilgisi, eğitim hakkına erişim durumları, ilgili konuya dair istatistiki bilgiler, eğitimde eşitliğin sağlanması için gerekli politikalara dair önerilere yer verilmiştir.
Bu raporda CİSST Hapiste Çocuk tematik alanının izleme, savunuculuk ve raporlama faaliyetleriyle elde ettiği veriler, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 30. Yılında Türkiye’de Çocuk Mahpus Olmak tematik raporu, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (BMÇHS), Özgürlüğünden Yoksun Bırakılmış Çocukların Korunmasına İlişkin Birleşmiş Milletler Kuralları (Havana Kuralları), Türkiye’nin birleştirilmiş dördüncü ve beşinci periyodik raporu (Periyodik Rapor) ve halihazırdaki uygulamalar değerlendirilmiştir. Rapor, bir tematik alana özgü hazırlandığı için Periyodik Raporun yalnızca hapishanedeki çocuklarla ilgili kısmına dair analizler yapılmıştır.
