2 Mart 2021’de açıklanan İnsan Hakları Eylem Planı’na göre Ceza İnfaz Sistemi kapsamında gerçekleştirilmesi planlanan adımlar şunlardır;
- AMAÇ: DAHA GÜÇLÜ BİR İNSAN HAKLARI KORUMA SİSTEMİ
1.1 İnsan Haklarına Dayalı Hukuk Devleti Anlayışının Güçlendirilmesi
- TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’ndan kurumlara gönderilen talep, değerlendirme ve tespitlerin hızlı ve etkin biçimde karşılanması sağlanacaktır.
1.2 İnsan Hakları Kurumlarının Etkinliğinin Artırılması
- Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nun yapısı, BM Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Statüsüne İlişkin İlkeler ile uyumlu hale getirilecek ve İnsan Hakları Kurumları Küresel Ağı akreditasyonu alması sağlanacaktır.
- Kamu Denetçiliği Kurumu ile Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu kararları kişisel verilerin korunması suretiyle kamuoyunun erişimine açılacaktır.
- Uzun yargılamadan kaynaklı zararların Anayasa Mahkemesi’ne başvuruya gerek kalmaksızın İnsan Hakları Tazminat Komisyonu tarafından kısa sürede giderilmesi sağlanacaktır.
- İl ve ilçe insan hakları kurullarının yapısı güçlendirilerek etkinlikleri artırılacaktır.
- İnsan hakları kurumlarının ulusal ve uluslararası gelişmeleri yakından takip etmelerini ve kendi aralarında bilgi ve belge paylaşımını artırmak amacıyla yılda en az iki defa bir araya gelmeleri sağlanacak, ayrıca bu kurumların yüksek mahkemelerle işbirliği imkânları güçlendirilecektir.
- Ceza infaz kurumlarının denetimleri ile takibinin uluslararası standartlarda daha etkili bir şekilde yapılabilmesi amacıyla barolar, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerden de temsilcilerin katılımıyla bağımsız bir “Ceza İnfaz Kurumları İnsan Hakları İzleme Komisyonu” kurulacaktır.
- Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları’nın etkinliğini artırmak amacıyla, kadın temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu kurullara adliye, nakil aracı ve hastane gibi kurum dışındaki tutulma yerleri ve koşullarını da inceme yetkisi verilecektir.
- Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları’nın hazırladığı dönemsel raporlar, Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ve ilgili infaz hâkimliğine de gönderilecektir.
- Denetimli serbestlik hizmetlerinin kurumlararası işbirliğiyle insan hakları temelinde geliştirilmesi ve yürütülmesi ile yükümlülerin topluma entegrasyonlarının daha etkin bir şekilde sağlanmasına yönelik politikalar oluşturulması amacıyla “Denetimli Serbestlik Hizmetleri Danışma Kurulu” yeniden yapılandırılacaktır.
- AMAÇ: HUKUKİ ÖNGÖRÜLEBİLİRLİK VE ŞEFFAFLIK
3.2 Adli Süreçlerde Hukuki Öngörülebilirlik ve Şeffaflığın Güçlendirilmesi
- Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımların kapsamı genişletilecektir.
3.3 Yargının Etkililiği ve Kalitesinin Artırılması
- İnfaz hizmetlerinin denetiminin etkinleştirilmesi amacıyla Cumhuriyet savcılarının yetkileri gözden geçirilecek, infaz hâkimleri ile birlikte ceza infaz kurumları kampüsünde görev yapmaları yönünde uygulama başlatılacaktır.
- AMAÇ: İFADE, ÖRGÜTLENME VE DİN ÖZGÜRLÜKLERİNİN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİ
4.1 İfade ve Basın Özgürlüğüne İlişkin Standartların Yükseltilmesi
- Hükümlü ve tutukluların mektuplarına, avukatları ile yazışmalarına, süreli ve süresiz yayınlara erişimlerine ilişkin uygulamadan kaynaklı sorunlar giderilecektir.
- Hükümlü ve tutukluların süreli ve süresiz yayınlara erişimlerinin kolaylaştırılması için ceza infaz kurumlarında kampüs kütüphaneleri kurulacak, eserlerin dijital ortamda seçilip talep edilmesi imkânı getirilecektir.
4.2 Toplantı ve Örgütlenme Hakkının Güçlendirilmesi
- İnsan haklarının geliştirilmesini amaç edinen ve bu doğrultuda çalışan birey ve sivil toplum kuruluşlarıyla periyodik görüşmeler yapılacak ve bunların çalışmalarında her türlü kolaylık sağlanacaktır.
4.3 Din ve Vicdan Özgürlüğünün En Geniş Anlamda Sağlanması
- Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklulara kendi dini bayramlarında açık görüş ve görüntülü görüşme gibi ilave imkânlar sağlanacaktır.
- Kamunun kullanımına tahsis edilmiş bina ve alanlarda, ihtiyaç ve talep durumu dikkate alınarak, farklı din mensuplarının dini yükümlülüklerini yerine getirebilmesini temin etmek için uygun mekânlar oluşturulacaktır.
- AMAÇ:KİŞİ ÖZGÜRLÜĞÜ VE GÜVENLİĞİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ
5.1 Kişi Özgürlüğü ve Güvenliğine İlişkin Standartların Yükseltilmesi
- “Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık” ilkeleri doğrultusunda, katalog suçların kapsamı daraltılacaktır.
- Tutuklama nedeni olarak düzenlenen katalog suçlar bakımından da “somut delile dayanma şartı” getirilerek tutuklamanın istisna olduğuna ilişkin ilke güçlendirilecektir.
- Adli kontrol tedbiri belirli aralıklarla incelenecek, tedbirlere üst süre sınırı getirilmesi ile imza yükümlülüğünün teknolojik imkânlar kullanılarak yerine getirilmesi gibi yenilikler hayata geçirilecektir.
- “Konutu terk etmeme” adli kontrol tedbirinde geçen sürenin, sonuç cezanın infazından mahsubu sağlanacaktır.
- AMAÇ: KİŞİNİN MADDİ VE MANEVİ BÜTÜNLÜĞÜ İLE ÖZEL HAYATININ GÜVENCE ALTINA ALINMASI
6.1 İşkence ve Kötü Muameleye Sıfır Tolerans Politikasının Titizlikle Uygulanmaya Devam Edilmesi
- İşkence ve kötü muamele iddialarıyla ilgili soruşturma ve kovuşturmalara ilişkin veri tabanı oluşturulacaktır.
- İşkenceye sıfır tolerans anlayışı kapsamında, daha önce adli suçlar için yapıldığı gibi disiplin suçlarında da zamanaşımı kaldırılacaktır.
- Ceza infaz kurumlarına kabul sırasında alınan hekim raporlarında standart sağlanmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.
- Ceza infaz kurumlarında barınma koşullarına ilişkin standartların daha da yükseltilmesi için çalışmalara devam edilecektir.
- Tutuklu ve hükümlülerin sağlık hizmetlerine erişimi, ilgili kurumlarla işbirliği yapılarak artırılacaktır.
- Özel bakım ve rehabilitasyona ihtiyaç duyan hükümlü ve tutuklular için tasarlanan “rehabilitasyon tipi ceza infaz kurumları” yaygınlaştırılacaktır.
- Yüksek güvenlikli adli psikiyatri hastanelerinin kapasitesi güçlendirilecek ve sayıları artırılacaktır.
6.2 Soruşturmaların Etkili Bir Şekilde Yürütülmesinin Sağlanması
- Görevinin gereklerine aykırı hareket etmek suretiyle bir hak ihlaline sebebiyet veren kamu görevlileri hakkında rücu ve disiplin işlemleri etkili bir şekilde yürütülecektir.
- Ceza adaletinde hakkaniyeti güçlendirmek için denetimli serbestlikle cezanın infazında nispi uygulamaya geçilecektir.
6.4 Adli İşlemler ve Süreçlerde Bireylerin Onur ve Haysiyetleri ile Özel Hayatlarının Korunması
- Üst ve beden aramalarının, insan onurunu zedelemeyecek şekilde uygulanmasına yönelik kararlılık sürdürülerek kolluk görevlileri ve ceza infaz kurumu personeline düzenli eğitim verilmesine devam edilecektir.
6.5 Cezaların İnfazında Bireylerin Onur ve Haysiyetleri ile Özel Hayatlarının Korunması
- Hükümlülerin cezalarının mümkün olduğu ölçüde ailelerinin kolaylıkla ulaşabileceği yerlerde infaz edilmesi ve bu suretle aile bağlarını sürdürmeleri sağlanacaktır.
- Maddi durumunun yetersiz olduğunu belgelendiren hükümlülerin talebe bağlı nakillerine ilişkin ücret ve masrafların ödenmesi konusunda kolaylıklar sağlanacaktır.
- Hükümlü ve tutukluların, kendilerini ziyaret edeceğini bildirdiği listede yer alan kişileri değiştirebilmesine imkân tanınacaktır.
- Hükümlü ve tutukluların açık görüş süreleri uzatılacaktır.
- Hükümlü ve tutuklular ile ziyaretçilerinin sağlık kurulu raporu ile tespit edilen engellilik halleri dikkate alınarak, ziyaretlerin bir refakatçi eşliğinde ya da açık görüş şeklinde yapabilmelerine imkân sağlanacaktır.
- Çocukların eğitim durumları dikkate alınarak ceza infaz kurumlarında hafta sonları da görüş yapma imkânı sağlamak amacıyla mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
- Hükümlü ve tutukluların, yakınlarının hastalığı veya ölümü halleri ile doğal afet durumlarında kullanabilecekleri mazeret izninin kapsamı genişletilecektir.
- Ceza infaz kurumlarında dijital dönüşüm gerçekleştirilecek, bu kapsamda hükümlü ve tutukluların yakınları ile görüntülü görüşme, mektup alıp gönderme, dilekçe verme ve sağlık durumunu takip etme gibi bazı işlemlerin teknolojinin imkânlarından yararlanılarak yürütülmesi sağlanacaktır.
- Hükümlü ve tutuklulara yönelik psiko-sosyal yardım programları çeşitlendirilecek ve manevi rehberlik hizmetleri geliştirilecektir.
- Hükümlü ve tutukluların meslek edinmeleri amacıyla kurulan Mesleki Eğitim Merkezleri yaygınlaştırılacak, mesleki eğitimin sayı ve çeşitliliği artırılacaktır.
- Hükümlü ve tutuklulara tahliye sonrası meslek edindirilmesi için faaliyet gösteren işyurdu sayısı ve iş kolu çeşitliliği artırılacak ve kapasiteleri yükseltilecektir.
- Tahliye edilen hükümlülerin topluma yeniden uyumları için iş ve çalışma hayatına katılımını sağlayan işverenlere teşvik imkânları oluşturulacaktır.
- Denetimli serbestlik yükümlülerinin meslek edinmelerini sağlamak için halk eğitim merkezleri, İŞKUR, yerel yönetimler ve özel sektör işbirliğiyle programlar düzenlenecek, kamuya yararlı bir işte çalışma yükümlülüğünün bu kurslarda yerine getirilmesi sağlanacaktır.
- Doktor, pedagog, psikolog, sosyolog, sosyal çalışmacı gibi uzman personelin, ceza infaz kurumlarında çalışmalarının teşvik edilmesine yönelik tedbirler alınacak ve sayıları artırılacaktır.
- Hükümlü ve tutukluların disiplin mevzuatı gözden geçirilecek; etkin, öngörülebilir ve ölçülü bir yaptırım/ödül sistemi geliştirilecektir.
- AMAÇ:KIRILGAN KESİMLERİN KORUNMASI VE TOPLUMSAL REFAHIN GÜÇLENDİRİLMESİ
8.1 Çocukların Fiziksel ve Ruhsal Gelişimlerinin Desteklenmesi
- Adli süreçlerde çocukların beden muayenesi, “Avrupa Konseyi Çocuk Dostu Adalete İlişkin Rehber” ilkeleri ile çocuğun talebi veya uzman görüşü dikkate alınarak bir refakatçi huzurunda yapılacaktır.
- Aile mahremiyeti ve çocuğun üstün yararının daha iyi korunabilmesi amacıyla aile ve çocuk mahkemelerinin müstakil bir kampüs içinde bulunacağı yeni bir adliye mimarisi modeli geliştirilecektir.
- Bazı ağır suçlar hariç olmak üzere 15 yaşından küçük çocukların ilk defa işledikleri fiillerin, soruşturmaya konu edilmemesi için çocuklara özgü koruma mekanizmaları geliştirilecektir.
8.2 Çocuk Adalet Sistemine Duyarlı İnfaz Uygulamalarının Geliştirilmesi
- Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlü ve tutuklu çocukların oyun, spor ve gençlik kampları gibi fiziksel etkinliklerden daha fazla faydalanmaları sağlanacaktır.
- Beraberinde 0-6 yaş grubu çocuğu bulunan anneler bakımından cezanın infazı, anne-çocuk ünitesi adı verilen ve bu maksatla özel tasarlanmış yerlerde yerine getirilecektir.
- Beraberinde 0-6 yaş grubu çocuğu bulunan annelerin denetimli serbestlikten yararlanma imkânı genişletilecektir.
- Ceza infaz kurumlarında anneleriyle birlikte bulunan 0-6 yaş grubu çocukların, dışarıda bulunan yakınlarına teslimi ve yakınlarından da annesine teslimi açık görüş suretiyle gerçekleştirilecek, böylelikle çocukların yıpranmaları önlenecektir.
- Kapalı ceza infaz kurumunda barındırılan çocukların ziyaretçileri ile tüm görüşmeleri “açık görüş” şeklinde yaptırılacaktır.
- Çocuk hükümlü ve tutuklulara aile bireylerinin katılımıyla “aile görüşmesi” yapma imkânı getirilecektir.
- Tahliye olan kimsesiz çocuklar Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü’ne bildirilecek ve bu çocuklar hakkında gerekli koruyucu tedbirler alınacaktır.
- Denetimli serbestlik müdürlüklerinde çocuk büroları kurulacak ve suça sürüklenen çocuklar adli süreçlerin her aşamasında bu bürolar tarafından takip edilecektir.
8.4 Engelli ve Yaşlıların Kamu Hizmetlerine Erişimlerinin Kolaylaştırılması
- Hükümlülük ve engellilik durumu ile yaşlılık derecesi dikkate alınarak vesayete alternatif tedbirler geliştirilecektir.
- Özel infaz usullerinin kapsamı genişletilecek, ağır hasta, yaşlı veya engelli gibi hükümlülerin cezalarını konutta infaz edebilmelerine ilişkin imkânlar artırılacaktır.
- Engellilik, hastalık veya kocama nedeniyle ceza infaz kurumunda yaşamını yalnız başına idame ettiremeyen hükümlüler bakımından cezanın denetimli serbestlik tedbiri altında infazına ilişkin uygulamanın kapsamı genişletilecek, bu hususta kamu hastanelerinden alınacak raporla yetinilmesine ilişkin düzenleme yapılacaktır.
8.9 Toplum Sağlığının Korunması ve Sağlık Hizmetlerine Erişimin Kolaylaştırılması
- Uyuşturucu suçlarından mahkum olanlara yönelik rehabilitasyon çalışmaları, sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliği yapılmak suretiyle yürütülecektir.
- AMAÇ: İNSAN HAKLARI KONUSUNDA ÜST DÜZEY İDARİ VE TOPLUMSAL FARKINDALIK
9.1 Kamu Görevlilerinin İnsan Hakları Farkındalığının Artırılması
- İnsan hakları kurumları ile il ve ilçe insan hakları kurullarının üye ve uzmanlarına, insan hakları alanındaki gelişmelere yönelik faaliyetler düzenlenecektir.
- Ceza infaz kurumu ve denetimli serbestlik müdürlüğü personeline Avrupa Konseyi ile Birleşmiş Milletler’in tavsiyelerini de içerecek şekilde insan hakları konusunda düzenli eğitim verilecektir.
9.3 Kamuoyunun İnsan Hakları Farkındalığının Artırılması
- Her yıl “Türkiye İnsan Hakları Raporu” hazırlanacak ve kamuoyu ile paylaşılacaktır.