9. Yargı Paketinde Bulunan Mahpusların Öğrenim Hakkı Konusundaki Değerlendirmemiz:
Avrupa Birliği Cezaevi Kuralları’na göre; “Özgürlüğünden yoksun bırakılan tüm kişilere insan haklarına saygılı bir şekilde davranılmalıdır. Özgürlüğünden yoksun bırakılan kişiler, kendileri hakkındaki mahkûmiyet veya tutuklama kararı ile hukuken ellerinden alınmayan tüm haklarını muhafaza ederler. Bu kişilere getirilen kısıtlamalar, gereken asgarî düzeyde ve haklarında hükmedilen kararın meşru amacıyla orantılı olmalıdır.” [1]Anayasa’da ve AİHS’de düzenlendiği üzere eğitim bir temel insan hakkıdır dolayısıyla mahpuslara verilecek eğitim, dış dünyada aynı yaş gruplarına sağlanan eğitimle aynı olmalı ve öğrenme fırsatlarının alanı mümkün olabildiğince geniş olmalıdır.
Ceza Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün 1 Temmuz 2024 tarihinde paylaştığı istatistiklere göre Türkiye hapishanelerinde 342.526 mahpus bulunmaktadır. 4668 mahpusun okuma yazma durumu bilinmemekle birlikte bunun dışında kalan mahpusların öğrenim görme imkanı teorik olarak bulunmaktadır. [2]
12.06.2024 tarihli meclis tutanaklarına göre Ceza Tevkifevleri Genel Müdürü Enis Yavuz Yıldırım konuşmasında 2024 yılında , 65.969 mahpusun eğitimine devam ettiğini belirtmiştir. Bu 65.969 mahpustan ise yalnızca 830 mahpusun hapishaneye giriş esnasında aktif bir öğrenciliği bulunmaktadır. Geriye kalan mahpuslar hapishanedeyken öğrenim görme kararı almıştır.
Kapalı hapishanelerde tutulan mahpuslar 5275 sayılı İnfaz Kanunu ve 46/1 sayılı Genç ve Yetişkin Hükümlü ve Tutukluların Eğitim ve İyileştirilme İşlemleri ve Diğer Hükümler Konulu Genelge kapsamında yaygın eğitimden ve üniversitelerin kabul etmesi halinde ise yalnızca ara sınavlar, yıl sonu ve mazeret sınavlarına katılmak suretiyle örgün eğitimden yararlanabilmekteydi. 2023-2024 öğrenim yılı itibariyle, YÖK tarafından üniversitelere gönderilen talimat yazısı doğrultusunda üniversiteler artık kapalı hapishanelerde bulunan öğrencilerin örgün eğitime devam etme talebini reddetmektedir.[3]
9. yargı paketi taslağında önerilen değişikliklere göre, kapalı hapishanelerde bulunan mahpuslar kurum içinde verilebilen yaygın eğitim, dışarıdan eğitim ve açıköğretim programlarına katılabileceklerdir. Örgün eğitim programlarından yararlanabilmeleri için kayıt olacakları üniversitelerin mevzuatlarında belirtilen şartları taşımaları gerektiği belirtilmektedir. Bu kapsamda sınavlara katılmak suretiyle örgün eğitimden yararlanabilecekleri belirtilmektedir. Kurum içi örgün eğitim programlarına ise, iyi halli mahpuslar, kurum disiplin düzen ve güvenliğini tehlikeye düşürmeyecek şekilde, kurumun kapasitesi ve imkanı ölçüsünde katılabileceklerdir.
Üniversitelerin mevzuatları, bu mevzuatlarda bulunan devam zorunluluğu olduğuna ilişkin bilgiler mahpusların bu koşulu sağlayamayacak olması sebebiyle örgün eğitimden yararlanmalarını engelleyecektir. Böylece üniversitelerin özerk olarak mahpus öğrencilerin kendi bünyelerinde öğrenim görmesine ilişkin kurul kararı alabilme iradelerine gölge düşürülecektir. Aynı zamanda mahpusların örgün eğitimden yararlanma hakları da kısıtlanmış olacaktır. Hangi üniversitelerin mevzuatlarının mahpus öğrencileri kabul etmeye uygun olduğuna ilişkin bir bilgiye mahpusların ve mahpus yakınlarının nasıl erişeceği ise belirsizdir. Kurum içi örgün eğitimden yararlanma hakkının da çeşitli koşullara tabi tutulacak olması, ölçütlerin belirsizliği ve hapishane idaresine bu konuda fazla yetki verilmiş olması da, yetkilerin keyfi olarak kullanılacağı gibi kaygılar yaratmaktadır.
9. yargı paketinin öğrenim hakkı alanında önerdiği değişiklikler kapalı hapishanelerde tutulan mahpuslarla sınırlı kalmamıştır. Öneriye göre, açık hapishanelerde tutulan mahpuslar tüm öğrenim türlerinden yararlanabilecektir. Ancak öğrenimden yararlanmaları ya da sınavlara katılmaları, derslerde başarısızlık, devamsızlık, eğitim ve sınav alanlarında infaz kanununda yer alan disiplin cezalarını gerektiren fiillerden birinin işlenmesi ya da üniversitenin hapishanenin işleyişine yer ve zaman itibariyle uygun olmaması hallerinde engellenebilecektir.
Söz konusu yargı paketi ile yapılması öngörülen değişiklikler, mahpusların öğrenim hakkına erişiminin pek çok gerekçe ile engellenebileceğini göstermektedir. Öte yandan mahpusların hali hazırda öğrenim hakkına erişime ilişkin ihtiyaçlarının karşılanmasına, imkanlarının geliştirilmesine ilişkin hiç bir düzenleme bulunmamaktadır. Hangi toplumsal ihtiyaca dayanılarak söz konusu değişikliklerin yapıldığı belirsizdir. Öğrencilerin kayıt ve sınav masraflarını ödeyemiyor olması, sınavlara ve ders notlarına erişimde karşılaştıkları zorluklar, ders çalışma ortamlarının olmaması gibi pek çok çözülmeyi bekleyen sorun varken yargı paketi ile aksine tutum alınarak mahpusların eğitim hakkından yararlanmasını kısıtlayacak bir perspektifle uygulama değişikliğine gidilmesi antidemokratik ve insan haklarının uygulanırlığını genişleten değil daraltan bir yaklaşımdır.
16 Temmuz’da üniversiteye giriş sınav sonuçları açıklanmış olup, sınava girmiş olan mahpusların önünde tercih ve kayıt süreçleri bulunmaktadır. Öğrenimini sürdürmek isteyen mahpuslar böylesi bir belirsizlik ortamında tercih ve kayıt işlemlerini yapmaya çalışacaklardır. Bu da gerek mahpuslar gerek mahpus yakınları açısından yeni öğrenim dönemine ilişkin kaygı yaratmaktadır.
[1] https://rm.coe.int/cm-revision-of-epr-01072020-tr/1680a09978 , Erişim Tarihi : 17.07.2024
[2]https://cte.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/3072024094209istatistik-4.pdf , Erişim Tarihi : 16.07.2024
[3]Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu’nun 7/9360 Esas numaralı yazılı soru önergesine Yükseköğretim Kurulu Strateji Geliştirme Daire Başkanlığı’nın verdiği 16201 sayılı cevap yazısı ve ekindeki Eğitim Öğretim Daire Başkanlığı’nın verdiği E-75850160-610-12244 sayılı cevap yazısı