Proje Tarihi: 2007-2008
Fon Veren Kuruluş: Anadolu Kültür
Proje Arka planı:
Türkiye’de F Tipi Cezaevleri: Türkiye’de özellikle 12 Eylül 1980 darbesinden sonra, cezaevlerinde başta siyasi tutuklulara karşı olmak üzere ciddi ve sistematik insan hakları ihlalleri gerçekleşti. Cezaevleriyle ilintili insan hakları konularının gündeme gelişi özellikle, 19 Aralık 2000’de F Tipi cezaevlerini protesto etmek için yapılan ölüm oruçlarını durdurma amacıyla 20 cezaevinde birden gerçekleştirilen ve sonucunda 30 mahkum ve 2 askerin öldüğü “Hayata Dönüş Operasyonları”ndan sonrasıdır. Bu zamandan itibaren de ölüm oruçları devam etmektedir. F Tipi cezaevlerindeki izolasyon politikalarına karşı 7 yıldır devam eden ölüm oruçlarında toplam 122 kişi ölmüştür. Protestolar ve cezaevi rejimi nedeniyle F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’nda sosyal yaşam neredeyse yok gibidir. Siyasi tutukluları temsil eden avukat Behiç Aşçı, cezaevi dışından iki kişiyle birlikte sürdürdüğü açlık grevini yakın zamanda hükümetin yayınladığı ve F Tipi Ceza İnfaz Kurumları’ndaki izolasyon koşullarını kısmen azaltan genelge sonucunda sona erdirmiştir. Sözkonusu genelge, herhangi bir koşul belirtmeksizin 10 tutuklu ve hükümlünün haftada 10 saat ortak alanlarda biraraya gelmelerine izin vermektedir. Bunun yanında, T.C. Adalet Bakanlığı bu durumun gelecekte 20 saate çıkarılabileceğini belirtmiştir.
Anadolu Kültür’ün Cezaevi Projeleri: Tutuklu ve hükümlülere yeni sosyalleşme kanalları açmanın ve sivil toplum örgütlerinin cezaevlerinde çalışmalarının, cezaevlerinin fiziksel koşullarında ve cezaevi yönetimlerinin uygulamalarında iyileşme sağlayacağı inancıyla yola çıkan Anadolu Kültür, 2002 yılında siyasi tutuklu ve hükümlülerin de bulunduğu Diyarbakır ve Gebze cezaevlerinde yürütülmek üzere bir proje hazırladı. Bununla beraber, olumsuz fiziksel koşullar gerekçesiyle sözkonusu cezaevlerinde çalışmak için gerekli izin alınamadı ve T.C. Adalet Bakanlığı projenin siyasi tutuklu ve hükümlülerin bulunmadığı Bandırma ve Kars cezaevlerinde uygulanmasını önerdi.
“European Initiative for Democracy and Human Rights Turkey 2002 & 2003 Micro-Project” programından alınan destekle “Hapishane Duvarlarını Aşmak” adlı proje bu iki pilot ceza infaz kurumunda gerçekleştirildi. Hem ceza infaz kurumlarını, hem de sivil toplumu hedef grup olarak belirleyen proje için iki ayaklı bir eylem planı oluşturuldu. Bu eylem planı, ceza infaz kurumlarında kalan tutuklu ve hükümlülerle sürekli iletişim halinde kalarak yazdıklarının yayınlanmasından oluşan bir yayın programı ve film gösterimleri, seminerler, konserler ve atölyelerden (resim, heykel, mermer, müzik, karikatür) oluşan bir sanat programını içeriyordu. İki yıla yayılan bir süreci kapsayan bu eylem planı sonucunda tekrar edilebilir bir model oluşturuldu. Ceza infaz kurumlarındaki tüm hükümlü ve tutuklulara açık olan bu etkinlikler katılımcıların kendilerini ifade edebilmeleri için yeni kanallar açtı. Sanatçıların ve sivil toplum temsilcilerinin ceza infaz kurumlarına düzenli olarak gelip gitmeleriyle ve yaratıcı etkinliklerin cesaretlendirmesi sonucu ceza infaz kurumu personeli ve hükümlü ve tutuklular arasındaki ilişkiler olumlu yönde ilerledi ve ceza infaz kurumlarındaki gerginlikler azaldı. Proje ceza infaz kurumlarının yönetim kanadında bir sorumluluk bilincinin gelişmesini sağlayarak yönetimde bu etkinliklere kendi kaynaklarıyla devam etme isteğini doğurdu. Proje bounca Anadolu Kültür Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü ile devam eden bir kurumsal ilişki geliştirdi. Bu proje devlet otoriteleri nezdinde cezaevlerinde çalışmak isteyen sivil toplum kuruluşlarına karşı olan önyargıyı ve kısıtlamaları azaltarak, cezaevi koşullarının iyileşmesi, tutuklu ve hükümlülerin insan hakları için çalışmak isteyen yeni girişimler için olanaklar sağladı.
Bununla beraber, yakın zamana kadar devlet yetkilileri benzer çalışmların siyasi tutukluların da bulunduğu cezaevlerinde yürütülmesine çok sıcak bakmadı. 7 yıldır ölümlerle sonuçlanan protestolara neden olan F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’ndaki izolasyon koşullarına kısmi iyileştirme sağlamak amacıyla yakın zamanda yayımlanan genelge ise öncesinde benzer bir model olmadığından henüz hayata geçirilememektedir. Bununla beraber Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü hem siyasi hem de adli hükümlü ve tutukluların olduğu F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’nda Anadolu Kültür’in çalışmasına izin verilmesi konusundaki niyetini belirtmiştir.
Projenin Kısa Tanımı: Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda hayata geçirilmesi planlanan proje ile F Tipi cezaevlerinde ortak alanların kullanımının iyileştirilerek fiili izolasyon durumunun aşamalı olarak ortadan kaldırılmasına yönelik bir model oluşturulması planlanmaktadır. Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğü’ne danışılarak hazırlanan bu pilot proje, cezaevi yönetimi ve ilgili sivil toplum kuruluşlarına, F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’nda ortak alanların kullanımının iyileştirilmesi konusunda model teşkil etmesi açısından, Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda 1 yıllık bir süreci kapsayacak şekilde kültürel programlar gerçekleştirilmesini hedeflemektedir.
Projenin Hedef Kitlesi
Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda halen kalmakta olan toplam 356 tutuklu ve hükümlü projenin ana hedef kitlesidir. Proje kapsamında ayrıca söz konusu cezaevindeki infaz koruma memurları, sosyal hizmet uzmanları, cezaevi psikoloğu, öğretmen ve diğer görevliler daha geniş hedef grubu oluşturmaktadırlar.
Proje öncesinde cezaevi yönetimince gerçekleştirilen, etkinliklere katılım anket formunun sonuçları, cezaevindeki toplam 356 tutuklu ve hükümlüden 304’ünün gerçekleştirilecek etkinliklere katılmak istediklerini ortaya koymaktadır. Anadolu Kültür’ün gerçekleştireceği etkinlikler öncelikle söz konusu 304 tutuklu ve hükümlüyü hedeflemektedir. Ikinci aşama ise herhangi bir etkinliğe katılmak istemediğini beyan eden diğer tutuklu ve hükümlülülere ulaşmaktır. Anadolu Kültür bir yıllık programın sonunda cezaevindeki bütün tutuklu ve hükümlülere ulaşmayı hedeflemektedir.
Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda gerçekleştirilecek olan proje, bir pilot uygulama olma özelliği taşıdığından, projenin genel hedef kitlesi ise Türkiye’deki 12 F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’ndaki toplam 4 bin 200 tutuklu ve hükümlüdür. Zira projenin temel hedefi, Tekirdağ’daki pilot proje sonrası, diğer tüm F tipi Yüksek Güvenlikli Ceza Kurumları’na da etki etmektir.
Projenin Amaçları
Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda yürütülecek pilot çalışmanın genel olarak F Tipi Yüksek Güvenlikli İnfaz Kurumları’nda yaşanan sorunların dönüşümü için yeni bir evre başlatması beklenmektedir. Projenin kısa vadedeki birincil amacı yürürlüğe giren genelgenin işlerliğini sağlayarak, varolan uygulamalarda iyileşme sağlamak, uzun vadede ise Ceza İnfaz Sistemi için hükümlü ve tutukluların insan haklarının korunması, Ceza İnfaz Kurumları’nın daha iyi işlemesi ve ceza infaz memurlarının ve diğer çalışanların çalışma koşullarının iyileştirilmesini hedefleyecek politika önerileri geliştirilmesidir.
Türkiye’deki F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları ve bu alanda çalışmak isteyen STK’lar için bir model oluşturacak olan bu proje, benzer çabaların artmasını ve böylelikle de Ceza İnfaz Kurumları’nın düzenli sivil denetim altında olmasını ve tutuklu ve hükümlülerin ihtiyaçlarının en doğru şekilde belirlenmesini amaçlamaktadır.
Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda yürütülecek kültürel programların aynı zamanda;
-F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’nda insani uygulamaların güçlenmesine,
-Hükümlü ve tutukluların yapıcı sosyalleşme süreçlerine katılımına olanak sağlayarak izolasyon hissini azaltmaya
-Cezaevi koşullarının normalleştirilmesi için Ceza İnfaz Kurumlarının yönetimleri ve tutuklu ve hükümlüler arasındaki gerginliklerin azaltılmasına,
– İzolasyon uygulamalarının yarattığı ruhsal ve zihinsel çöküntünün önüne geçilmesine de katkıda bulunması hedeflenmektedir.
Proje Etkinlikleri
Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda gerçekleştirilecek etkinliklerin, tutuklu ve hükümlülerce kullanılabilecek üç ortak kullanım alanı (iki atölye ve kütüphane) ve Anadolu Kültür tarafından tefrişatı gerçekleştirilecek sinema salonunda uygulanması hedeflenmektedir.
Anadolu Kültür Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda yapacağı etkinlikler için cezaevi yönetiminin yaptığı “etkinlik katılım anketi”nden yararlanacaktır. Anadolu Kültür proje etkinliklerine başlamadan hemen önce etkinliklerle ilgili yeni bir anket çalışması gerçekleştirerek tutuklu ve hükümlünün hangi etkinlikleri tercih ettiğini ve hangi etkinliklere daha fazla ağırlık verilmesini istediğini belirleyecektir.
Anketlere verilecek cevaplar doğrultusunda türü ve içeriği belirlenecek proje etkinliklerinin her birine T.C. Adalet Bakanlığı’nın, F Tipi Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’nda uygulanan “etkinlik başına 10 katılımcı” kuralı gereği en fazla 10 katılımcı dahil olabilecektir.
Seminer ve atölyeler haftada bir gün gerçekleştirilecektir. Dışarıdan katılımcı gerektirmeyecek sinema gösterimleri ise Anadolu Kültür tarafından teşrifatı gerçekleştirilecek sinema salonunda cezaevi yönetimi tarafından, infaz koruma memurlarının gözetiminde haftanın diğer günlerinde gerçekleştirilecektir. Etkinlikler iki saatlik seanslar halinde gerçekleştirilecektir.
Buna göre Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda Nisan 2007-Nisan 2008 arası gerçekleştirilmesi planlanan etkinlikler şu şekildedir:
- Sanat Atölyeleri:
Anadolu Kültür Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu desteği ile 2005-2007 arası gerçekleştirdiği Bandırma ve Kars cezaevlerindeki sanat atölyeleri ile bu alanda önemli bir deneyim elde etmiştir. Kısıtlı sosyalleşme imkanı olan tutuklu ve hükümlülerin düzenli olarak gerçekleştirilecek kültür ve sanat etkinliklerine katılımlarının sosyalleşme sürecine olumlu etkileri olduğu bilinmektedir. Bu doğrultuda proje kapsamında ebru, heykel, resim ve karikatür atölyeleri gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Her bir atölye alanında uzman olan eğitmenlerin gözetiminde, Anadolu Kültür tarafından temin edilecek atölye malzemeleriyle gerçekleştirilecektir. Her atölyede en fazla 10 katılımcı olması ve her bir atölyenin beş hafta sürmesi planlanmaktadır. Her katılımcı haftada bir gün iki saat atölyeye katılacak ve beş haftanın sonunda söz konusu çalışma alanında gerekli temel birikimi alacaktır.
Atölye eğitmenleri daha önce Bandırma ve Kars cezaevlerinde söz konusu atölye çalışmalarını yürütmüşler, hükümlü ve tutuklularla çalışma konusunda deneyim elde etmişlerdir.
Beşer haftalık periyotlar halinde bir yıl boyunca toplam 24 atölye çalışmasının tamamlanmış olması, bu doğrultuda ortalama 200 kişinin söz konusu atölyelerden faydalanması öngörülmektedir. Tutuklu ve hükümlülerin talepleri doğrultusunda şekillenecek olan atölyelerin ardından, atölye malzemesi olarak satın alınacak demirbaş malzemelerin cezaevine bağışlanması ile tutuklu ve hükümlülerin bir yıllık program sonrasında da söz konusu etkinliklere devam etmeleri hedeflenmektedir.
- Seminerler / Edebiyat Atölyeleri
Seminer ve edebiyat atölyelerinin her hafta iki seans halinde gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Yoğunlukla siyasi tutuklu ve hükümlülerin bulunduğu Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’ndaki tutuklu ve hükümlülerin edebiyat, felsefe, düşünce tarihi gibi konularla ilgilendikleri tahmin edilmektedir.
İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden Doç. Dr. Ferda Keskin’in akademik katkılarıyla felsefe söyleşileri serileri düzenlenmesi; Aslı Erdoğan, Sema Kaygusuz, Sezai Sarıoğlu gibi edebiyatçıların katkılarıyla edebiyat söyleşileri organize edilmesi öngörülmektedir. Düzenleyicilerin tercih edeceği periyotlarla dörder haftalık seriler halinde düşünülen programlarda felsefe ve edebiyat üzerine kapsamlı konuşmalar gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. Söz konusu seminerler serisi ve söyleşilerin ayrıntılı içeriği tutuklu ve hükümlülerle yapılacak ön çalışmaların ardından belirlenecektir.
III. Film Gösterimleri
Bir yıl süreyle Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda gerçekleştirilecek etkinliklerin önemli bir bölümünü yapılacak film gösterimleri kapsayacaktır. Cezaevi yönetimi, Anadolu Kültür tarafından temin edilecek teknik ekipmanla, Anadolu Kültür’ün atölye çalışmalarını sürdüreceği günün dışında kalan günlerde, 10 kişilik seanslar halinde film gösterimleri gerçekleştirecektir. Program ağırlıklı olarak yeni dönem Türk sineması örneklerinden oluşacaktır. Gösterimlerin bazılarına filmlerin yönetmenleri ya da oyuncularının da konuk olarak katılımı öngörülmektedir. 10 aylık etkinlik süresinde, cezaevinde etkinliklere katılmak isteyen her bir tutuklu ve hükümlünün en az 8’er film izlemesi hedeflenmektedir.
Gösterimi yapılacak filmler:
Hayatımın Kadınısın
Yönetmen: Uğur Yücel
Oyuncular: Uğur Yücel-Türkan Şoray-Ezgi Mola-Yıldırım Memişoğlu
Hokkabaz
Yönetmen: Cem Yılmaz ve Ali Taner Baltacı
Oyuncular: Cem Yılmaz-Mazhar Alanson-Özlem Tekin-Tuna Orhan
Dondurmam Gaymak
Yönetmen: Yüksel Aksu
Oyuncular: Turan Özdemir-Gülnihal Demir
Cenneti Beklerken
Yönetmen: Derviş Zaim
Oyuncular: Serhat Tutumluer-Melisa Sözen
Kader
Yönetmen: Zeki Demirkubuz
Oyuncular: Ufuk Bayraktar-Vildan Atasever
Takva
Yönetmen: Özer Kızıltan
Oyuncular: Erkan Can-Güven Kıraç-Meray Ülgen
Sis ve Gece
Yönetmen: Turgut Yasalar
Oyuncular: Uğur Polat – Selma Ergeç
Adem’in Trenleri
Yönetmen: Barış Pirhasan
Oyuncular: Nurgül Yeşilçay – Cem Özer
- Cezaevi Kütüphanesine Destek
Anadolu Kültür cezaevlerindeki ciddi sorunlardan birinin kütüphaneler olduğunu tespit etmiştir. Kütüphane koleksiyonunun güncel romanlar ve kitapları içerecek şekilde zenginleştirilmesi önemlidir. Proje kapsamında cezaevi kütüphanesine 300 adet kitap alınması hedeflenmektedir. Söz konusu kitapların seçimi proje danışmanının önerileri ve tutuklu ve hükümlülerin talepleri doğrultusunda gerçekleştirilecektir. Alınacak kitaplar cezaevi kütüphanesinde duracak, tüm tutuklu ve hükümlülerin kullanımına açık olacaktır. Alınacak kitaplar arasında eş zamanlı yürütülecek atölyelere dair kitapların da bulunmasına dikkat edilecektir.
- Değerlendirme Toplantıları
Yaklaşık bir yıl sürecek etkinlikler sırasında, her hafta Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda bulunacak olan Anadolu Kültür proje koordinatörü, belirli aralıklarla Ankara’ya giderek proje hakkında Adalet Bakanlığı ile görüş alışverişinde bulunacaktır.
Projenin son aşamasında ise iki değerlendirme toplantısı yapılması amaçlanmaktadır. Bu toplantılar Tekirdağ ve Ankara’da gerçekleştirilecektir.
- Tekirdağ Değerlendirme Toplantısı
Projenin sekizinci ayında Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda gerçekleştirilecek olan değerlendirme toplantısına Türkiye’deki diğer F Tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumları’nın müdürleri davet edilecek ve deneyim paylaşımı gerçekleştirilecektir. Ayrıca söz konusu toplantıya İstanbul’dan konuyla ilgilenen sivil toplum örgütleri yöneticileri de davet edilecektir. Bir günlük toplantı boyunca Anadolu Kültür proje süresince edindiği deneyimi paylaşacak, aksaklıklar ve iyileştirme önerileri tartışılacak ve Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda yürütülen proje diğer cezaevlerine bir model olarak sunulacaktır. Cezaevinde gerçekleştirilecek toplantı sırasında tutuklu ve hükümlülerin de projeyle ilgili fikirlerinin tartışılması amaçlanmaktadır.
- Ankara Değerlendirme Toplantısı
Projenin etkinlikleri tamamlandıktan sonra Ankara’da gerçekleştirilecek geniş kapsamlı değerlendirme toplantısına Adalet Bakanlığı’ndan bürokratlar, sivil toplum örgütü temsilcileri ve gazeteciler davet edilecek, proje süreci ve değerlendirme katılımcılarla paylaşılacaktır. Türkiye’de F tipi yüksek güvenlikli cezaevlerinde gerçekleşecek ilk etkinlik olması dolayısıyla ciddi bir önem arzeden çalışmanın sonuçlarını geniş katılımlı bir toplantıyla ilgililerle ve sivil toplumla paylaşmanın önemli olduğunu düşünüyoruz. Böylece yeni çalışmalar için de ciddi bir altyapı oluşturacaktır.
Beklenen Sonuçlar
Kısa vadeli olarak, proje Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda daha şeffaf bir işleyiş yaratmayı hedeflemektedir.
Hükümlü ve tutuklular daha iyi sosyalleşme kanallarına sahip olacak, cezaevi yönetimi ile olan anlaşmazlıklar azalacak ve ceza infaz sisteminin rehabilite edici yönü ortaya çıkacaktır.
STK-Yönetim işbirliği Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları’nı da kapsayacak şekilde genişletilecek, bu bağlamda hükümlü ve tutukluların F Tipi cezaevlerindeki durumlarını denetlemek mümkün olacaktır.
Uzun vadede, Tekirdağ 1 No’lu F tipi Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda yürütülecek olan proje diğer Yüksek Güvenlikli Ceza İnfaz Kurumları için örnek teşkil edecektir.
İnanıyoruz ki bu proje, gelecekte yürütülecek çalışmalar için, STK, cezaevi yönetimleri ve T.C Adalet Bakanlığı arasındaki işbirliğine örnek teşkil edecektir. Bu çerçevede, STK’lar Ceza İnfaz Kurumları’nı denetleme otoritesine sahip olacak ve iyileştirme için öneriler sunabileceklerdir. Bu tarz bir ilişki, sivil toplumun bu alandaki katkısını ve kapasitesini de güçlendirecektir.