2015 yılı Türkiye hapishaneleri açısından olumsuz gidişatın devam ettiği ve derinleştiği bir yıl oldu. Bu olumsuz gidişat, hem mahpus sayısındaki artış hem de küçük kapasiteli kaza hapishanelerinin kapatılıp yerini daha büyük kapasiteli oda tipi hapishanelerin inşasının devamı olarak gösterdi kendisini.
Aralık 2014 tarihinde 158 bin olan mahpus sayısı Aralık 2015’e geldiğinde 176 bine ulaştı. Yani hapishanelerin mevcudu her ay 1500 kişi daha arttırıldı. Bu artış, öylesine yaşanmadı. Bir planlama dahilinde, öngörülerek sağlandı. Adalet Bakanlığı, derneğimizin bilgi edinme başvurusunu cevapladığı 7 Ocak 2014 tarihli belgesinde 2017 yılı sonuna kadar 118 bin kapasiteli 199 yeni hapishane açılacağını belirtmişti. Bu açıklama hapishanelerin kapasitesinin ve dolayısıyla mevcudunun 2017 yılı sonuna kadar 250 binin üzerine çıkarılacağının ifadesiydi.
Kapasite artışıyla ters orantılı olarak hapishane sayısı ise azalmaktadır. Bunun nedeni 2006 yılından itibaren planlı bir şekilde küçük kapasiteli ilçe hapishanelerinin kapatılması ve daha fazla kapasiteli, “oda sistemi”ne dayalı hapishanelerin açılmasıdır. 1990’larda 500 civarında olan hapishane sayısı 2015 yılında 360’a kadar gerilerken hapishanelerin mimarisinde yaşanan bu dönüşüm nedeniyle kapasite ise 50 binlerden 170 binlere çıkarıldı. Bu sistemli dönüşüm 2015 yılında da devam etti. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü’nün 6 Temmuz 2015 tarihli verilerine göre 2015 yılı içerisinde 2 ilçe hapishanesi kapatılırken 8 yeni hapishane açıldı.
Mimaride yaşanan bu dönüşüm bir bütün olarak “ceza infaz sistemi rejimi”nde yaşatılmak istenen dönüşümün bir parçası olarak görülebilir. Sadece mimari değil, yasalar ve hapishanelerdeki gündelik yaşantı da merkezi olarak değiştirilmek istenmektedir. 2015 yılının ilk yarısında yoğun olarak tartışılan Ceza İnfaz Kurumları Güvenlik Hizmetleri Kanun Tasarısı bu dönüşümün ifadesidir. Tasarı, hapishanelerde dış güvenliğin jandarmadan alınıp yeniden düzenlenmesinin yanı sıra mahpuslara karşı kapalı alanlarda kimyasal silah, toz, gaz, basınçlı su ve güvenlik köpeklerinin kullanılabileceği, olağanüstü aramaların yapılabileceği, hapishanelerde kavga, kargaşa hallerinde infaz koruma memurlarına ateşli silah kullanma yetkisinin verilebileceğini öngörmektedir.
“Ceza infaz sistemi rejimi”nde, hapishaneler rejiminde yaşanan bu dönüşümü Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği olarak eleştiriyor ve yakından takip etmeye çalışıyoruz. 2015 yılı içerisinde onlarca bilgi edinme başvurusu ve mahpus başvurularından yola çıkarak onlarca insan hakları başvurusu yaptık ve bunların takibini gerçekleştirdik. Kamuoyunun gündemine taşınmasını zaruri gördüğümüz durum ve konularda onlarca kuruluşun imzasını aldığımız bir çok basın duyurusu kaleme aldık. 2016 yılı içerisinde de hapishanelerde hak ihlallerine karşı girişimlerde bulunmayı sürdüreceğiz.
CİSST olarak amaçlarımızdan birini de kadın, çocuk, LGBTİ, engelli, yaşlı, yabancı uyruklular gibi farklı alanlarda faaliyet yürüten STÖ’leri hapishaneler alanında çalışma yürütmeye teşvik etmek ve buna zemin yaratmak oluşturmaktaydı. Özellikle 2012 yılından itibaren bu alanlardaki derneklerle doğrudan temas içerisinde de olmuş ve çalışmalar yürütmüştük. 2015 yılı içerisinde bu faaliyetlerimizi daha sistemli hale getirdik ve her bir alana ilişkin “alt ağ”lar oluşturduk. 2015 yılı içerisinde yürüttüğümüz faaliyetler daha önce aynı bildirinin altına imza atmamış ve farklı alanlarda faaliyet yürüten onlarca sivil toplum örgütünü bir araya getirmeyi başardı. Pratikte tüm bu dernekleri bir araya getirebilecek Türkiye Hapishaneler Enformasyon Ağı oluşturmanın adımlarını atabildik, bilgisini ve tecrübesini edinebildik. 2016 yılı içerisinde bu çalışmalarımızı daha da ilerletmeyi taahhüt ediyoruz.
Derneğimiz, hapishanelere dair veri oluşturmayı ve bu amaçla yayınlar yapmayı da önemsemektedir. 2015 yılı içerisinde Mahpus Hakları El Kitabı ile birlikte Hapiste Engelli Yabancı LGBTİ Olmak kitaplarını yayınladık. 2016 yılının ilk aylarında ise 2015 yılı hapishaneler raporu, 2015 yılı Hapishaneler Almanağı ve o alanlarda çalışan sivil toplum örgütleriyle birlikte “alt ağlar” kurarak haklarında çalışmalar yürüttüğümüz çocuk, kadın, sağlık sorunu yaşayan, LGBTİ, ağırlaştırılmış müebbet hükümlüsü ve yabancı mahpuslara ilişkin ayrı ayrı kitapları yayınlamak üzere hazırlıklarımızı sürdürüyoruz.
2015 yılında gerçekleştirdiğimiz bir diğer önemli faaliyet ise Hapishane Çalışmaları Kütüphanesi’ni kurmamız oldu. Bu kütüphane ile birlikte, hapishaneler alanında araştırma yürüten kişilere ilgili kaynakları bir arada bulabilecekleri bir mekan sunmuş olduk. Her yıl biraz daha geliştirmeyi öngördüğümüz kütüphanemizde şu an için 700’den fazla basılı kitap ve bir o kadar da online kaynak bulunmaktadır.
CİSST, 2016 yılına eski yönetim kurulu üyelerinin desteklerini ve tecrübesini de yanına alarak yeni yönetim kuruluyla girmektedir. CİSST için 2016 yılı, yeni hedefler, çalışma azmi ve üretkenlik anlamına gelmektedir. 2016 yılında faaliyetlerimizi daha kalıcı, üretken ve kurumsal hale getirebilmenin adımlarını hızlandıracağız. Bunun için bugüne değin bize destek ve emek veren herkese teşekkür ediyor ve bundan sonra da desteklerinize açık olduğumuzu duyuruyoruz.
2016 yılının dünya üzerindeki herkese ve kurdu kuşu, ağacı suyu ile bir bütün olarak tüm yeryüzüne barış, mutluluk ve sevgi getirmesini diliyoruz.
Sevgi ve selamlarımızla…
Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği (CİSST) Yönetim Kurulu
Ayşegül Algan
Berivan E. Korkut
Eva Tanz
Hilal Başak Demirbaş
Mustafa Eren